Việc xác định hướng nhà phải được thực hiện trước khi công việc thiết kế cho ngôi nhà. Bởi hướng nhà là nơi đón các luồng gió vào không gian sống ngôi nhà. Hướng nhà tốt thì luồng gió tốt và ngược lại. Dưới đây là một vài gợi ý giúp bạn xác định đúng hướng cho ngôi nhà của mình.

1. Nguyên tắc chung trong xác định hướng nhà

Hướng nhà được xác định dựa theo các điều kiện có trước là:

• Địa thế khu đất làm nhà.
• Hướng gió mát chủ đạo (ở Việt Nam chủ yếu là gió đông nam và đông bắc. Ở những địa thế cụ thể, hướng gió chủ đạo có thể khác).
• Cường độ bức xạ mặt trời.

Nước ta có địa hình kéo dài từ Bắc vào Nam, nên khí hậu cũng thay đổi theo từng vùng: Các tỉnh phía Bắc thuộc loại hình nhiệt đới gió mùa, có mùa hè nóng và mùa đông lạnh. Cường độ bức xạ mặt trời thay đổi theo mùa. Còn các tỉnh phía nam mang đặc tính khí hậu nhiệt đới gió mùa điển hình, mà đặc trưng cơ bản là một nền nhiệt độ cao, ít thay đổi trong năm và một chế độ mưa ẩm phân hoá rõ rệt theo mùa, với cường độ bức xạ mặt trời lớn quanh năm. Gió chủ đạo trên toàn lãnh thổ nước ta là gió đông nam ngoại trừ mùa đông lạnh tại phía bắc có thêm gió đông bắc.

Xét về địa hình thì ở miền Bắc thế đất dốc về phía đông nam và nam; miền Trung dốc về phía đông và đông nam, miền nam dốc về phía nam và đông nam. Những yếu tố tự nhiên này đòi hỏi bạn phải đặt hướng nhà sao cho thích hợp với thế đất và hướng gió để ngôi nhà luôn mát mẻ và hợp phong thủy. Người xưa có câu “Một trăm người hầu không bằng đầu ngọn gió” (ý nói là gió đông nam). Điều đó cho thấy thực tế cuộc sống đã chứng tỏ ý nghĩa quan trọng của gió đông nam.

Hướng nhà chủ đạo hợp lý của cho các vùng địa lý ở nước ta như sau:

• Ở Miền Bắc: Trông về các hướng nam và đông nam.
• Ở Miền Trung: các hướng đông, đông nam và nam.
• Ở Miền Nam: các hướng nam, đông nam và đông.
• Ở vùng ven biển phía tây: các hướng nam và tây nam.

Tuy nhiên đối với các vùng núi thì hướng nhà được xác định tuỳ theo thế núi.

Yêu cầu của hướng nhà là phải tạo cho nhà được mát và thoáng gió, không quá bị nóng, cũng không bị quá lạnh, xét 4 yếu tố: địa hình, gió đông nam, gió đông bắc và bức xạ mặt trời thì hướng nhà thích hợp gia đình bạn chỉ có thể là nam hoặc đông nam. Tùy từng vùng có địa hình cụ thể, có thể có chọn thêm hướng nhà là hướng đông.

Hướng nam và đông nam được khuyến khích vì nó thích hợp với chiều dốc của địa hình nước ta và đón được gió mát đông nam vào mùa hè, tránh được gió lạnh đông bắc vào mùa đông và tránh được bức xạ mặt trời phía tây chiếu thẳng vào nhà gây nóng nhà.

Tuy nhiên, các hướng nhà nêu trên chỉ mang tính tổng quát, hướng nhà cụ thể phải căn cứ vào thế thực của miếng đất xây nhà mà quyết định.

Trong phong thuỷ học người ta quan tâm đến hướng nhà thích hợp với mệnh quái của chủ nhà, và theo đó quy định hướng nhà nào đi với mệnh chủ nào. Tuy nhiên không nên quá lệ thuộc máy móc vào mệnh quái chủ nhà mà không đáp ứng những yêu cầu tự nhiên nêu trên của hướng nhà.

Theo chuyên gia phong thủy, hướng nhà nam và ông nam ở nước ta là thích hợp với mọi mệnh quái chủ. Không thể vì mệnh quái của là mệnh Càn mà phải làm nhà trông về  hướng tây nam hoặc tây, vì như vậy nhà sẽ rất nóng, ngoài ra về mùa hè còn phải chịu cái nắng gay gắt mặt trời chiếu thẳng vào nhà và không được đón gió Đông Nam.

Gia đình bạn ở trong ngôi nhà này sẽ luôn luôn bị bức bách vì nóng, phụ nữ thì dễ sinh nóng nảy, gia đình không được vui vẻ, sức khoẻ giảm sút, tài lộc kém phát triển. Không ai có thể nói rằng ở một ngôi nhà như thế là thích hợp được! Trong trường hợp hướng nhà nam hoặc đông nam là không tương hợp với mệnh quái chủ nhà thì phải giải quyết bằng cách khác, như mở thêm cửa phụ, cửa sổ và hoá giải bằng cách khác, chứ không bỏ hướng nam và đông nam. Khi gặp địa thế miếng đất làm nhà không cho phép chọn hướng nam hoặc đông nam thì mới phải đặt Hướng nhà khác, khi đó cần có các giải pháp kỹ thuật cần thiết để đón gió đông nam, tránh nắng hướng tây vào thẳng nhà.

2. Xác định Hướng nhà

Để xác định hướng nhà thì trước hết từ thế đất của nhà phải xác định hướng nước chảy ở phía trước (kể cả nước mặt và nước ngầm). Nếu được hướng nước chảy từ trái sang phải thì rất tốt. Phong thuỷ học người ta xác định điểm nước chảy đến (gọi là Thuỷ đầu) và điểm nước chảy đi (gọi là Thuỷ khẩu). Nhằm 2 đường tiếp tuyến với Thuỷ đầu và Thuỷ khẩu, ta được giao điểm là điểm tốt nhất để đặt tâm nhà. Ta gọi điểm này là tâm đất, hay huyệt đất.

Việc kẻ các đường tiếp tuyến này nhiều khi phải ngắm bằng mắt, ít khi có bản đồ chuẩn xác để vẽ trên giấy. Đường chỉ hướng nhà được xác định theo bản đồ trạch quẻ để được cung tốt, và có thể chuyển dịch song song với nhau, chạy theo phần đường Thuỷ khẩu. nghĩa là điểm Tâm đất (sau này là Tâm nhà) có thể dịch chuyển theo phần đường Thuỷ khẩu để thích hợp với vị trí miếng đất định làm nhà.

Miếng đất có được thế trong phong thuỷ học gọi là miếng đất có tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ, hậu Huyền Vũ, tiền Chu Tước. Nhưng đó chỉ là văn vẻ thôi, còn trong dân gian gọi dễ hiểu là miếng đất có phía sau trồng đỗ, phía trước cấy chiêm, hai bên hai tay liềm co lại, nghĩa là đất có phía sau cao, phía trước thấp, hai bên có dải cao bao vòng. Đấy là miếng đất lý tưởng để làm nhà vì nó có thế tụ khí.

Tuy nhiên cũng không dễ gì xác định được Thuỷ đầu và Thuỷ khẩu như trên, nên cách đơn giản là đặt hướng nhà trông về nơi đất thấp.

3. Đối với miếng đất đã có hướng xác định

Đối với những miếng đất đã có vị thế, bạn không thể xoay tìm được Hướng nhà nào khác (ví dụ nhà ở mặt phố, nhà trông ra hồ nước) thì Hướng bạn có thể xác định dựa theo các yếu tố sau đây:

• Lấy sông hồ làm hướng nhà: nhà trông ra sông hồ.
• Lấy Minh đường (khoảng không gian trống trước nhà) làm hướng nhà: nhà trông ra Minh đường
• Lấy phố chính làm hướng nhà: nhà trông ra phố chính.
• Lấy cửa chính của nhà làm hướng nhà: khi nhà có nhiều cửa thì lấy phương trông của cửa chính làm hướng nhà.
• Lấy núi để toạ lưng nhà.
• Lấy hướng gió mát đối hướng nhà.

4. Xác định hướng cửa nhà 

Hướng cửa được xác định là đường nối tâm nhà ra điểm giữa của cửa chính. Trong phong thuỷ học thì hướng cửa phải nằm được vào cung tốt của Trạch quẻ. Cho nên phải dùng bản đồ Trạch quẻ để xác định vị trí của cửa chính trên bản vẽ bố cục mặt bằng nhà. Nếu người thiết kế không quan tâm đến cung Sơn hướng của cửa chính thì bạn có thể xác định vị trí cửa chính trên cơ sở đón được hướng gió cần thiết.

Có một nguyên tắc là: khí phải đi vào cửa chính đến tâm nhà, rồi từ tâm nhà mới phân phát đi các phòng trong nhà. Nếu khí không vào được đến tâm nhà (do bị tường hoặc các cửa ngăn cản) thì sẽ dẫn đến trường hợp khi đi vào phòng nào đó rồi đi ra theo cửa sổ, còn các phòng khác thì không có khí vào. Nhà như thế không bao giờ được vượng khí. Nhà không vượng khí thì người sống trong nhà không khỏe mạnh.

Cũng giống như người ta thường chọn vị trí thích hợp ở khu vực giữa làng để xây đình làng. Khi đó, khí tụ về đình rồi mới phân tán đi các ngõ xóm cho đến từng nhà. Không ít nhà bị tình trạng thiết kế không để khí vào đến tâm nhà. Qua kiểm tra, các nhà này đều không vượng khí. Việc này nhiều khi rất đơn giản: chỉ phá đi một mảng tường hoặc dỡ bỏ một bộ cánh cửa nào đó để khí không bị cản trên đường đi vào đến tâm nhà.